auteur: Beate Plenter
De bevrijding van Hooghoalen, 12 april 1945
Die 12e april was het goed weer. 's Mörgens heurden we wied vort kanongebulder. Der hung een vrömde spanning in de locht. Opiene kwam er het bericht: bij de Haolerbrug wordt vöchten. Wij mussen hen de kelder. Mien pappe haar een wrakkige deus met het zulver naost hum staon. "As we moet vluchten", zee e op oeze vraog waorum dat was. Wij zaten tussen de weckflessen en Keulse potten te wachten op wat komen zöl.
De veurige dag verschenen een groep Duutse soldaoten in het dörp, vergezeld van wat pantserwagenties, motoren en houwitzers. De spoorlien naor Kamp Westerbörk en het arbeidsdienstkamp mussen worden verdedigd. Veul samenhang en organisatie leek het leger van het Darde Riek niet meer te hebben, want ze groepten wat verleuren bij menaar. En ze haren honger, dat was wat ik goed begreep.
Een lange, jonge soldaot kwam bij mien mam de keuken in en vreug of e fünf Kartoffelen much bakken. Hij haar een flessie levertraon bij hum, waor e de eerpels in wol doen. "Gien sprake van", zee ze, "ik wil dat stinkgoed niet in mien pan, hier he'j wat reuzel". De soldaot sleug met de hakken: 'Danke, danke!'
De soldaoten waren smerig en bang. Ik haar ze aaltied trotsig in het gelid zien marcheren, heur gezang was indrukwekkend en al schölden wij: "Lilleke poepen" en wussen we, dat bent vijanden; ze deden de kinder in oes dörp gien kwaod. Wij marcheerden met holten geweerties en gaven Duutse bevelen.We zungen uut volle borst en fonetisch de marsliederen met: 'Und wir fahren gegen Engeland, ploem, ploem, ploem' en van het Horst Wessellied heb ik ze zin ontholden: 'Wie eiskalt die Nacht'. Daor ko'j lekker op stampen.
In het arbeidsdienstkamp en het Kamp Westerbörk, daor zaten Duutsers. Soms waren ze in hotel Mulder en op het lest van de oorlog weur de schoel vorderd um soldaoten in under te brengen.
Er was altied beweging in het dörp. Ok de vriendinnen (of hoeren) leupen met heur bontjassen en op heur wiebelige, hoge hakken op de klinkers als ze bij mien pap in de winkel kwamen. Ik vun ze wal interessant met heur bontjassen en het haor op zolder.
Vanuut Hooghaolen vertrök de trein en vanof het stationnegie mös die aandere groep bewoners van dit laand, de Jeuden, hun toch maken deur het dörp.* Het gung over het spoor hen Oosthaolen en verderop lag het kaamp op de hei. Ik haar wal ies zien dat er een stoet meinsen vanof het stationnegie kwamen lopen, toen ik speulde bij een kind dat in de buurt woonde. Veurop leup een vrouw met twee kinder an de haand. Ze dreug een gele kopdoek en dat heb ik ontholden als biezunder; in een boerendörp draogt de vrouwen gien gele kopdoeken .Het was mooi weer en langs de weg stunden een paor meinsen te kieken.2
De soldaoten perbeerden roofgoed te rulen veur eten. Een rimpelige, olde soldaot met een zörgliek gezicht, kwam an met een kussensloop met textiel waorvan ik mij een rose, charmeuse damesunderbroek nog kan herinnern. Hij haar zo'n vechtpettie op, gien helm. De man keek zo verleuren, dat mien pap hum een ei en wat brood gaf en der niks wilde weten van het goed uuut de sloop... Ik zie de man nog het dammegie oflopen en op de fietse verdergaon.
Bij de boerderij van Meijering an de overkaant haren soldaoten een pauw an 't spit op een vuur veur de baander. De pauw hadden ze steulen bij Anne de Vries, de schriever. Ik met mien zes jaor, was neischierig as wat en stun derbij. Mien pap kwam anstiefeln en zee met veul gebaor: "Wo sind die Offizieren? Wo ist die Organisation? Der Krieg ist vorbei! Kämpfen hat keinen Sinn mehr! Denke an ihren Kinder. Gehen Sie bitte nach der Heimat zurück."
Even was het stil en toen klakte ien soldaot met de hakken en met zien arm umhoog reup e: :Heil Hitler". De aanderen bleven zwiegen met de kop naor benee. Mien pappe leup driftig vort. Veur mij knielde een Duutser, die achter zien rugge een pauwenveer teveurschien toverde die e an mij gaf.
Verrukt leup ik mien pap achternao: "Pappe, kiek ies wat een mooie veer." (De veer ligt nog aaid tussen de bladzieden van mien poesiealbum, samen met het wanhopige gedicht van mien pap, dat e die dag schreven hef).
In de kelder weuren de geluden van de oorlog heftiger. Oeze evacué zat kruusies te slaon op de eerpels. Henk, mien oldere breurtie, gung autorieden op het keldertrappie en maakte daorbij angstanjaogende geluden. (Ree e hard in zien fantasie of vleug e in een Spitfire um an 't gevecht met an te doen?). Oeze pap reup zenuwachtig: "Kind hou daar mee op."
Een oorverdovend gebulder, geratel en ongewone geluden en wij heurden, vrouw Snoeiing, de buurvrouw gillen. Er klönken scheuten en kogels ketsten tegen het huus. (Later bleek dat een Duutser vanof de schuulkelder in de tuun, op een tank vuurde. De vrouw begreep, dat e daor weg mus. De warking van een handgranaot was welbekend en de inzet was heur hiele familie die daor under de grond zat in een met zandzakken verstarkte schoelkelder.
Wij heurden voetstappen rondum het huus en in de kelder weur het doodsstil. Echt bang bent kinder niet, als heur olders maor in de buurt bent. Het evacuégie haar dat niet en bleef maor bidden, hoewel mien mamme wal zee: "Stil maor Jan ", was heur angst te groot veur troost.
Enkele uren zaten wij in de frontlinie. En toen weur het stil, hiel stil. Totdat er stemmen klönken: "Komt maor te veurschien! We bent bevrijd!"
Achter oes huus in het weiland lag een gewonde Duutser, die met zien arm wenkte: "Hilfe, hilfe!" Een jeepie met een dak erboven haolde hum op en bracht hum naor de Rode Kruuswagen die op de Scheid stun. Altied heb ik dacht: "Misschien is dat de soldaot van de pauwenveer."
Hooghaolen braandde. In het olde middendörp stunden alle boerderijen in de braand en ok nog in de kom vief olde, rietgedekte boerderijen. Zo verleur Hooghaolen zien Dreintse karakter.
In de heufdstraot zagen we tientallen tanks en langs de weg lagen wal honderd grote keuperen hulzen van de kanonnen. Verbiesterd keken de meinsen in 't ronde. Stevens zien boerderij was deurzeefd met kogels. De bedsteedeuren haren kogelgaten en de mieste koeien waren dood. Maor de boerderij braande niet. Wal die der naost. "Pappe, pappe, bij Hidding braandt het ook!" Mien pappe schröök. "Stil maar kind, de vlammen weerspiegelen in de ramen het vuur van het brandende huis van Timmerman".
De Canadezen zaten rustig temidden van dit alles te roken op de hekken vuur 'thuus en gaven thee en sigaretten weg. Deurwinterde soldaoten. Ik ruuk nog de geur van vet, eulie en die vrömde soldaotengeur van 'Blenko', dat spul wat bruukt wordt um de poeties netties te holden. Het gekke is dat ook heur vijanden dezölfde locht bij zuk hadden.
Ik kreeg van een Canadees een dik blok sukelao in vetpapier. Mien mam mus mij helpen wat ik der met an mus. Elkiene lachte. Wij oorlogskinderen kenden gien snuup en ok gien bananen en sinasappels. Al mien sukelao gaf ik vot.
Doe as het donker weur zaten de Canadezen in oez huus bij keerslocht en mien mam zette thee. Echte thee, die ze kregen haar in een blikkie. Ik lustte het niet maor weet nog hoe het smuuk.
Met zien allen weur der zungen: 'It's a long way to Tipperary.' Dat liedtie kenden mien olders, want dat kwam uut de eerste Wereldoorlog. Toen vreugen de Canadezen um het veur heur oerhollandse lied: 'Daar bij die molen' te zingen. Mien olders kenden het niet goed, maor ik wal!
De Canadezen zetten heur naomen in mien poesiealbum. Vette doemen op de bladzieden verraod de oorlogstoestand: Freeland, Stafford, Roubau en Billis uut Toronto.
Ik zag op die zachte veurjaorsachtige aovend veul neie dingen. Een wichie dat schreide um heur braandende boerderij. Een Canadees streupte zien mouw op en ik zag een rij horloges tot zien elleboog antoe. Um zien vingers haar e wal tien ringen. Iene met een rooie stien gaf e an het wicht dat dankbaor keek, want in de oorlog wa'j niet slim verwend.
Het dörp reuk naor braand en toch was alles uutbundig en op de kinder weur niet let. De moeder van oeze evacué stun te flikflooien met een wat oldere Canadees. De volgende mörgen vunden de kinder condooms en wussen niet wat het was. Olde Hendrik Kuper zag er een mooi geldbulegie in.
Ien kind mus zien mond spulen met aluun umdat e een condoom opblaozen haar.
In het raom van oeze winkel zat een kogelgattie. Mien pap zöcht naor de kogel die nooit vunden is. An de overkaant was een wolvak met surrogaatwol. Misschien dat een vrouw, veul later, dat kogeltie vunden hef bij het breien?
In de dagen nao die twaalfde april speulden de kinder met overgave en plezier in de rommel die het gevolg is van oorlogvoeren. We zöchten verbraande munten in de boerderijen die nog lang nao smeulden. Oeze kleren reuken naor braand. Van een Candadees, die wij as helden zagen, kreeg ik een witte, half -ofbeten boterham met ham. Ik zie nog de speekselslierties en vuulde walging, maor dee een hap. Hij kwam via Duutsland dat e eerst bevrijd haar en dacht dat alle kinder honger hadden. Dit Dreintse kind haar daor geen weet van, maor was wal neisgierig naor witte stoet. Oes dageliekse brökkie was griesachtig/zwart.
Het mooiste vunden wij de jeepies. We kenden het verschil tussen een Engelse soldaot, (een Tommy)en een Candadees. We wussen wat een sergeant was en wat een officier. Een hiel enkele keer was er een Amerikaan, dat was biezunder. We kenden de naomen van alle vliegtugen en zagen nog altied de drommen vliegtugen overkommen op het Oosten an. We zungen de liedties met, die we heurden op de radio. 'Trees heeft een Canadees' en in 't Engels of wat daor veur deur mös gaon: 'Do'nt fence me in' en 'Good night Irene.' Dat leste lied was populair en alle kinder zungen het. We legden verzamelings an van sigarettendeusies, 'Chief Whip', 'Hunter' en 'Roxy' en de peukies die we vunden, gaven we an de rokers in het dörp. Plattelaandskinder middenin het grote avontuur.
De soldaoten trökken wieder. Grönning en Friesland mussen nog worden bevrijd.
Wij speulden in een gestrande tank die stun bij Elslo, de smid. Dat daorin Canadezen dood gungen, begrepen wij later pas.
Ook het kamp Westerbörk weur bevrijd op die dag. Hans Bendien die doar opsleuten was, herinnerde zich de huusholdelijke hulp die met een winkelier trouwd was, die in Hooghalen woonde. Vlak nao de bevrijding kwam e langs; ontsnapt an de Tommy's zoas e in mien poesiealbum schreef. De kampbewoners kunden der officieel niet uutbreken, maor hij was jong en durfde genog. Ik gaf mien mamme de opdracht um eieren veur hem te bakken, want van honger en tekört in het kaamp haar ik weet. Ik, een oorlogskind wus dat een ei een geschenk was. Hij kreeg geld met en trök de wiede wereld in, um het feest van zien bevrijding te vieren.
Der stiet een monument in het Middendörp met zes naomen derop. Zo rond de veerde mei ligt er bloemen. Nog aaltied begriept meinsen dat dizze soldaoten de hoogste pries betaolden. En de Duutsers die sneuvelden? Waren ze maor weerum gaon naor heur laand en huus! Ik begriepe, net as mien pap die het doar aaltied over haar, niet zukke blinde geheurzaomheid. Een kind kön al wal op zien klompies anvulen, dat op die twaalfde april die bange soldaoten; hongerig, vies en uutput, gien fluttie 'heil ' meer könden verwachten.
2De meinsen in de stoet haren al razzia's metmaakt; waren op vrachtwagens vervoerd of waren saomendreven in de Hollandse schouwburg. Ze haren in angst zeten um heur oproep en de koffer pakt en afscheid nömmen van alles wat heur dierbaar was. En in mien dörp stunden de meinsen langs de weg te kieken. Die haren gien kranten, of een radio. Alles was aaltied dicteert deur aanderen. Ko'j van dizze meinsen verwachten dat ze de spoorlien gungen opblaozen? Sommige historici snapt maor niet hoe het was. Die Hooghaolenaars waren gien Jodenhaters of 'Deutschfreunlichen'. Ze begrepen allent maor niet de samenhang van wat er almaol gebeurde. Um zukke grote dingen te gaon begriepen hij' j tied neudig.